عطشنا

هر چیز می نویسم٬ پنداری دلم خوش نیست و بیشتر آنچه در این روزها نبشتم همه آنست که یقین ندانم که نبشتنش بهتر است از نانبشتن. ای دوست٬ نه هرچه درست و صواب روا بود که بگویند. و نباید که در بحری در افکنم خود را که ساحلش پدید نبود و چیزها نویسم بی خود که چون واخود آیم برآن پشیمان باشم و رنجور٬ حقا و به حرمت دوستی که نی دانم که اینکه می نویسم راه سعادت است که می روم یا راه شقاوت. حقا که نی توانم که ننویسم و جز گوی بودن در میدان تقدیر روی نیست... «تمهیدات» اثر: عین القضاة همدانی

James Joyce

“Every life is many days, day after day. We walk through ourselves, meeting robbers, ghosts, giants, old men, young men, wives, widows, brothers-in-love, but always meeting ourselves.”

James Joyce

اولیس

رمان اولیس اثر جیمز جویس که بعضی وی را بزرگترین رمان نویس سدهٔ بیستم خوانده‌اند، یکی از کتاب‌هایی است که به فارسی منتشر نشده است! فکر میکنم اکثر فارسی زبانان کتابخوان تشنهٔ خواندن این کتاب باشند. و تعجب میکنم چرا قبل از انقلاب هم منتشر نشد! جای دلخوری داره نتونی کتابی که در لیست برترین کتاب‌های دنیا به انتخاب منتقدان و روزنامه‌ها و حتی خوانندگان قرار گرفته بخونی.

کتاب اولیس در ایران فقط توسط یک نفر بصورت کامل ترجمه شده. آقای منوچهر بدیعی از مترجمان خبره که از جیمز جویس کتاب دیگری هم ترجمه کرده‌اند. کتاب؛ چهرهٔ مرد هنرمند در جوانی و کتابهایی دیگر از نویسندگان بزرگی چون البر کامو و روژه مارتن دوگار و غیره... اما ترجمهٔ کتاب اولیس هیچوقت در ایران اجازهٔ انتشار نیافت و انگار منتظر چاپش هم نباید باشیم. حداقل به این زودی‌ها.

تونستم ترجمهٔ ۳ فصل ابتدای اولیس رو در نت پیدا کنم. اینجا لینک میکنم.

اين رمان شرح اعمال، افكار، احساسات، برداشتها، خاطرات و ارتباطات ذهني حوادث از راه تداعي معاني با گذشته و آيندۀ دو نفر به نامهاي لئوپولد بلوم و استفان ددابوس بمدت ۲۴ ساعت روز ۱۴ ژوئن سال ۱۹۰۴ ميلادي در شهر دوبلين ايرلند است. اوج رمان اوليس ۴۰ صفحه تك گويي دروني بلوم است و عجيب اينكه در تمام طول اين ۴۰ صفحه «جيمز جويس» فقط يك بار از علائم نقطه گذاري استفاده كرده است! اين رمان كه از عجایب ادبيات معاصر است مشتمل بر سيصد هزار كلمه است كه از ابتدا تا انتها، همانطور كه گفته شد شرح حوادثی است كه درعرض كمتراز يك شبانه روز اتفاق ميافتد. منتها بيشتر اين حوادث در مخيلۀ قهرمانان كتاب خطور ميكند. نام كتاب و بسيار از سمبلها و استعاره هاي آن از «اوديسه» هومر و بطوركلی ميتالوژی يونان گرفته شده است. هرچند محل وقوع داستان شهر دوبلين است اما قهرمانان كتاب مظهر آدمهای مطرود و واخوردۀ اجتماعات معاصر هستند.

جویس برای نوشتن این رمان از هجده زبان مختلف و اکثر فلسفه های موجود، خاصه میتولوژی یونان قدیم استفاده کرده است. در این رمان بر اساس اصولی که نوع آن می طلبد همه چیز با بی پردگی و حتی بی شرمی تفسیر شده و به تعبیری نویسنده دل و رودۀ آدمها رمان خود را کاملاً بیرون ریخته. نویسندۀ این رمان یعنی «جیمز جویس» همواره درتمام طول زندگی اش با فقر و تنگدستی شدید دست به گریبان بوده و از راه حسابداری و دفتر داری امرارمعاش میکرده و جز در اواخر زندگی که چندروزی را درکنار بستر مرگ مادرش گذرانده، همۀ عمر دور از وطنش زندگی کرد.

در کتاب «رئالیسم و ضد رئالیسم» دربارۀ این نویسندۀ معروف رمانهای جریان سیال ذهن می خوانیم: جیمز جویس را میتوان مظهر کامل هنرمند مطرود دنیای غرب دانست که بر ضد اجتماع خود، زمان خود و تمدن خود عصیان کرده است.

عصیان جیمز جویس دارای اهمیت خاصی است، نه تنها بخاطر اینکه این عصیان مبتلابه گروه بسیاری از هنرمندان و نویسندگان غرب است، بلکه بیشتر از این لحاظ که خصوصیات هنر جیمز جویس بستگی کامل به آن دارد. اما عصیان جویس چندان هم مهم نیست، این همان قیام رمانتیک هاست که بصورت تازه ای درآمده است. عصیان جویس مانند رمانتیک ها مبتنی بر درون بینی و خویشتن پرستی است که سرانجام به تبعید نسل و کناره گیری از همه چیز منجر میشود. جویس که برای محکوم کردن اجتماع خود قد برافراشت سرانجام خود را محکوم کرد. محکوم به انزوا، محکوم به تبعید و محکوم به تحمل زخمی که می بایست به دست خود برآن نمک بپاشد! سرانجام دردناک و غم انگیز او نیز اجتناب ناپذیر بود. وقتی که شخص درنفس خودقیام کند قیام او دروجود خود او نیز پایان می پذیرد.

هنگامی که جویس دربارۀ اجتماع خود قضاوت می کرد و آن را محکوم میساخت، همه چیز را از دریچۀ نفس خویشتن میدید و حداکثر تاثیر محکومیت باطنی احساس نفرت و بیزاری است، زیرا اجرای هر حکمی وسیله و قدرت می خواهد و چون هنرمنی مانند جویس فاقد آنهاست زهر نفرت و بیزاری از اجتماع محکوم را در خود نگه میدارد که موجب مسمومیتش میشود. در واقع سرنوشت تأثرانگیز این نویسنده از نومیدی و بیزاری درونی او که وجودش را مانند خوره می خورد ریشه میگیرد.

اصولاً جویس هنرمندی بود که به نحو دردناکی جهان را در خود میدید و نفس خویشتن را سرچشمۀ حیات خود میدید. خود او نیز از این امر بخوبی آگاه بود، این درون بینی او را از واقعیت دنیای بیرون جدا میکرد و به همین سبب بجای درک واقعیت به لعن آن پرداخت. همین است که با وجود آنکه بیماری تمدت جوامع غربی را درست تشخیص میدهد، او را نمیتوان نویسندۀ واقع بین دانست. زیرا جویس در نتیجۀ تشخیص اجتماعی مظاهر مسموم زندگی را طرد نمیکرد بلکه زندگی را بواسطۀ انزجار و بیزاری رمانتیک از خود میراند.

مثل یک پزشک که بیماری را از نزدیک معاینه میکند تا بیماری او را تشخیص دهد و مداوا کند و به جهان پیرامون خویش نمی پردازد، بلکه بسان رهگذری حساس و نازکدل بینی خود را میگیرد و از بیماری می گریزد.

شاید تنها جنبۀ واقعگرایی جیمز جویس آن باشد که انسانهای مطرود و واخوردۀ جوامع را، آنچنان که هستند تصویر می کند، اضطراب فکری و بحرانهای روحی روشنفکران آن را آشکار می سازد و کم و بیش زوال تمدنی که ارزشهای پیشین آن از دست رفته است را احساس میکند. منتها نباید فراموش کرد که واقعگرایی امروز وسیعتر و عمیقتر از آن است که بشود آنرا به یک جنبۀ واقعیت محدود کرد. اعتبار جویس به تصویر کسانی که همۀ ارزشهای انسانی خود را از کف داده اند بیمارانه و مسموم است.

از سال 1920 میلادی تا کنون بسیاری از نویسندگان سعی کرده اند تا راه جویس را ادامه دهند وبا او از در رقابت درآیند. از میان اینها دو تن بیش از دیگران به هدف خود نزدیک شده اند و در واقع اصول و ضوابط این نوع رمان را بسط و گسترش داده اند. یکی از این دو نویسنده ویرجینیا وولف است. با رمانهای: «خیزابها »و «به سوی فانوس دریایی ». و دیگری؛ ویلیام فالکنر با رمان: «خشم و هیاهو».

امروزه رمان نویسان از مایه های جریان سیال ذهن یا شیوۀ تک گویی درونی یا همان حدیث نفس صرفاً بعنوان شگرد و ابزاری فنی جهت بررسی عمیقتر شخصیتها استفاده میکنند. در واقع نویسندگان با تجربه معمولاً همۀ رمان خود را در اختیار جریان سیال ذهن و کلاً این شیوه از نگارش قرار نمی دهند. علاوه بر این امروزه دیگر شیوۀ جریان سیال ذهن شیوه ای معمولی و پیش پا افتاده به حساب می آید.

برج بابل

هرکس به بیانی..

به موجب روایت کتاب مقدس، در روزگاران قدیم همۀ مردم جهان یک زبان داشتند. روزی فرزندان نوح در صدد برامدند که شهری بسازند (به نام بابل) با برج بلندی که سرش به اسمان برسد و از آن بالا بروند و با یهوه (نام خدای بنی اسرائیل) بستیزند. پس به ساختن پرداختند. اما یهوه از اسمان به زیر امد و آن شهر و آن برج را دید و با خود گفت: همانا ایشان قومی یگانه اند و به زبانی یگانه سخن می گویند و چنین عزمی دارند و هیچ چیز مانع رسیدن ایشان به مقصود نیست؛ باید در زبان ایشان اختلاف افکنم تا سخن یکدیگر را نفهمند. پس در زبان ایشان اختلاف افتاد و ایشان از ساختن برج باز ماندند و همه بر روی زمین پراکنده شدند و اقوام مختلف و زبانهای مختلف بوجود امد

(کتاب مقدس؛‌ «سفر پیدایش»)

«برج بابل» مظهر مکانی است که در آن هرکس به زبانی سخن می گوید که برای دیگران مفهوم نیست.

درآستانه

اما داوری آن سوی در نشسته است،

بی ردای شوم قاضيان

ذاتش درايت و انصاف

هيئتش زمان

...

احمد شاملو

ایوان - از مجموعۀ گلهای بدی - اثر شارل بودلر

مادر یادها ، دلبر دلبران

ای تو همۀ خوشی های من ، ای تو همۀ فریضه های من

بیاد بیاور دلاویزی نوازشها را

گرمی دستها را و لطف شبان

من هنر بیاد آوردن دقایق سعادتبخش را می دانم

زیرا چه سود زیبایی های خوابناک تو را در جایی دیگر جستن

جز در بدن عزیز و جز در دل مهربان تو

من هنر بیاد آوردن دقایق سعادت بخش را می دانم

آن سوگندها آن عطرها آن بوسه های بی انتها

آیا باز برون خواهند شد از ژرفنایی که ما را بدان راه نیست

همانگونه که خورشید جوانی از سر گرفته

به آسمان باز میگردد...

ملال پاریس - گلهای شر - شارل بودلر

صائب تبریزی

خود را شکفته دار به هر حالتی که هست

خونی که می خوری به دل روزگار کن

صائب

اختلاف ادیان در مثنوی

حکمهای هر یکی نوع دگر

این خلاف آن زپایان تا به سر

در یکی راه ریاضت را و جوع

رکن توبه کرده و شرط رجوع

در یکی گفته ریاضت سود نیست

اندر این ره مخلصی جز جود نیست

در یکی گفته که واجب خدمت است

ورنه اندیشۀ تو کل تهمت است

در یکی گفته که امرو نهی هاست

بهر کردن نیست شرح عجز ماست

مرد باش و سخرۀ مردان مشو

رو سر خود گیرو سرگردان مشو

اینهمه آغاز ما آخر یکی است

هرکه او دو بیند احول مردکی است

هریکی قولی است ضد همدگر

چون یکی باشد بگو قند و شکر

در معانی اختلاف و در صور

روز و شب بین خارو گل سنگ و گهر

تا ز زهرو از شکر در نگذری

کی تو از گلزار وحدت بو بری

وحدت اندر وحدت است این مثنوی

از سمک رو تا سماک ای معنوی

.....

وارتان سالاخانیان

وارتان سخن نگفت

هیجدهم اردیبهشت ماه مصادف است با سالگشت کشته شدن «وارتان سالاخانیان». آزاد مردی ارمنی‌الاصل که در باورمندی‌ش به عدالت اجتماعی و عشقی که به مردم داشت، شکننده‌ترین شکنجه‌ها را تاب آورد و نشکست.

احمد شاملو پس از کودتای ۲۸ مرداد وقتی که در زندان بود با وارتان سالاخانیان آشنا شد. وارتان در آن زمان شکنجه‌هایی جهنمی را تحمل کرده بود. و بعدها یکی دیگر از اعضای حزب توده از او نام برد. وارتان دوباره تحت شکنجه قرار گرفت. ولی لب از لب نگشود تا جانش از جسمش پرواز کرد.

صحنه های شکنجه های وارطان را يکی از شکنجه گران بعدها اين طور توصيف کرد:

”

انگشت سبابه ی وارطان را گرفتم و به عقب فشار دادم . وارطان گفت می شکند . من باز هم فشار دادم . لعنتی,حرف نمی‌زد . وارطان گفت : می شکند با تمام نيرويم فشار دادم . صورت وارطان مثل سنگ بود . لب از لب باز نمی‌کرد . باز هم فشار دادم . وارطان گفت : می شکند . خشمگين شدم . مرا مسخره می‌کرد . باز هم فشار دادم . صدايی برخاست . وارطان گفت که ديدی گفتم می ش کند. نگاه کردم انگشت شکسته بود . وارطان به من پوز خند می‌زد".

“

واراطان در ١١ ارديبهشت ( روز جهانی کارگر ) در زندان ، روی در سلول رنگ گرفت و به شادی پرداخت و بوسيله شکنجه گران فورا به شکنجه گاه برده شد و چنان مورد شکنجه قرار گرفت که ٢۴ ساعت بيهوش بود.

شعر وارتان یکی از بهترین اشعار احمد شاملو است که برای فرار از سانسور با نام؛ مرگ نازلی در مجموعه شعر؛ هوای تازه به چاپ رسید. احمد شاملو در پانویس شعر نوشته است:

وارتان سالاخانیان پس از کودتای ۲۸ مرداد گرفتار شد. زیر شکنجه‌های ددمنشانه‌ئی بقتل رسید و برای ایز گم کردن جنازه‌اش را به رودخانه جاجرود افکندند.

و اینک شعر:

ـ "وارتان"! بهار خنده زد و ارغوان شکفت.

در خانه، زیر پنجره گل داد یاس پیر.

دست از گمان بدار!

با مرگ نحس پنجه میفکن!

بودن به از نبود شدن، خاصه در بهار. . . »

"وارتان" سخن نگفت.

سرافراز

دندان خشم بر جگر خسته بست و رفت. . .

« ـ "وارتان"! سخن بگو!

مرغ سکوت، جوجۀ مرگی فجیع را

در آشیان به بیضه نشسته است!»

"وارتان" سخن نگفت.

چو خورشید

از تیرگی بر آمد و در خون نشست و رفت. . .

"وارتان" سخن نگفت

"وارتان" ستاره بود

یک دم درین ظلام درخشید و جست و رفت. . .

"وارتان" سخن نگفت

"وارتان" بنفشه بود

گل داد و

مژده داد: «زمستان شکست!» و

رفت. . .

توصیه میکنم حتما شعر وارتان را با صدای شاعر اینجا بشنوید.

وارتان در ویکی پدیا.

آرامش رواقی

بنیانگذار مکتب رواقیون زنون نام داشت. وی پیروان خود را معمولاً زیر سقف یک رواق جمع میکرد. آنها معتقد بودند انسانها همه جزئی از خرد مشترک هستند. رواقیون تفاوت میان فرد و جهان را زایل شمردند و به هین ترتیب هرگونه تضاد میان روح و ماده را منکر شدند و گفتند تنها یک طبیعت وجود دارد. به نظر آنها؛ انسان باید رویدادهای خوش زندگی اش را بدون هیاهو بپذیرد. حتی امروزه هم در مورد کسی که اجازه ندهد احساسات بر او غلبه کند، اصطلاح « آرامش رواقی» را بکار میبرند.

یوستین گردر -- دنیای سوفی